Loened ar feurm

gant Yann-Vadezour ar Rouz

Lakaet enlinenn d’ar 05.01.2019,
daskemmet d’an 13.01.2023.

Berradurioù : adls. adliester ; as. adstumm ; b. benel ; g. gourel ; ls. liester(ioù) ; pg. pennger(ioù) ; st. eb. stumm etrebroadel ; y.b. yezh ar vugale.

Geriaoueg loened ar feurm

Kerentiad	Loen	Par	Parez	Hini bihan	Ti
Anatideged	houad, houidi	houad, houidi mailhard, -ed	houadez, -ed	houadig, houidiigoù	poull, -où (g.)
Bovideged	dañvad, deñved	maout, -ed, meot tourz, -ed	dañvadez, -ed	oan, -ed, ein, oanez, -ed	sout, -où (b.) kraou-deñved, krevier-deñved (g.) dañvati, -où (g.)
	givri	bouc'h, -ed	gavr, givri bidiez, -ed bouch, -ed bida, -ed	menn, -ed menn-gavr, mennoù-givri bidoc'h, -ed	kraou, krevier (g.)
	saout, -eier penn-saout loen-saout	tarv, tirvi	buoc'h, -ed, -enned moumou (g.)	leue, -où leukig	kraou-saout, krevier-saout (g.) staol, staolioù (b.)
Ekuideged	azen, -ed, ezen	azen, -ed, ezen	azenez, -ed	azenig, azenedigoù, ezenigoù ebeul, -ien, ebeulez, -ed ebeul azen	kraou, krevier (g.)
Ekuideged	kezeg loen-kezeg, loened-kezeg aneval-kezeg penn-kezeg, pennoù-kezeg heido jojo	marc'h, mirc'hed, mirc'hi	kazeg, kezekenned	eal, -ed, -ien (par pe barez) bouch, -où (par pe barez) ebeul, -ien, ebeulez, -ed ebeul-kazeg (parez)	marchosi, -où (g.) kraou-kezeg, krevier-kezeg (g.)
Fazanideged	yer	kilhog, kilheien, kilhegi kog, kegi	yar -ezed, yer	labous yar yar vunut, yer munut poñsin, -ed	kludeg, -où (b.) klud, -où (g.) yardi, -où (g.)
Kanideged	ki, kon, chas pekou tie tietie	ki, kon, chas	kiez, -ed	kolen ki labous ki ki bihan	log-ki, log -où (g.) loch-ki, loch -où (b.) lochenn, -où (b.) logell, -où (b.)
Leporideged	konikl (as. konifl), -ed koulin, -ed (b. a-wezhioù) lapin, -ed	konikl (as. konifl), -ed koulin, -ed (b. a-wezhioù) lapin, -ed	koniklez, -ed	koniklig, konikledigoù lapinig, lapinedigoù	lochenn gonikled, lochennoù konikled (b.) loch, -où (b.) kraou lapined, krevier lapined (g.)
Suideged	moc'h pemoc'h doc'hig tatac'h totoc'h	tourc'h, -ed	gwiz, -i	porc'hell, perc'hell	kraou-moc'h, krevier-moc'h (g.)

Ar ger yer a dalvez evit an evned-porzh dre-vras ha neket evit ar yarezed hag ar c'hilheien hepken.

An holl c'herioù ne vezont ket implijet gant an hevelep live yezh ; bidia a denn kentoc'h d’ar yezh pemdez.

Al furm lies azened a zo disheñvelik hervez ar rannyezh (An Du, 2001:kartenn 342). Distaget e vez gant ur vogalenn hir e Treger, hag an distagadur-se a zo anezhañ e Kernev ivez. E Leon, avat, ez eo ar gensonenn a zo hir.

Ur c'hombod eus ur c'hraou a vez anvet kel, -ioù, kili (g.). A-wezhioù e vez droukvezket gantañ ar ger kell, -où, killi (b.) (Favereau, 1992:pg. kell). Fentus e c'hall bezañ tostaat an eil ger ouzh egile e degouezhioù zo :
Aes e kavan da lojiñ ma zud e karrdioù. En ur c'hell-hoc'h ez an me gant ur c'henseurt. Herrieu (1974:85), meneget gant Ar Glev (1992:pg. porcherie)
Diskouez a ra ar c'hemmadur gourel ez eo kell un adstumm eus kel er skwer-se.

Ar gerioù kel, kraou, loch ha kement zo a c'haller resisaat evel-henn :

kel ar marc'h, kel ar moc'h,
klud ar yer,
kraou an deñved, kraou ar givri, kraou ar c'hezeg, kraou ar moc'h, kraou ar saout,
loch ar c'hi, loch ur c'hi bras, loch ar wiz,
lochenn ar c'hi,
log ar c'hi.

Ne vezont ket resisaet avat pa ne vez ket ezhomm.

Kraou ar givri : Savet em boa ur c’hraou da lakaat peder gavr yaouank hag ur bouc’h. Ar Gow (1964:56), meneget gant Ar Glev (1983:pg. bouc)
Kraou ar saout : En hevelep doare, eun taro ne dlefe beza implijet nemet azaleg e driouec’h miz, ha ma ’z eo mat, e tlefe beza dalc’het pell. N’e ket, evelato, en eur c’hraou teñval, stag ouz eur peul, e tlefe tremen e vuhez. Al labourer (1923:457)
Kraou ar c'hezeg : Freuzet o doa ar warded o ged ha kaset o doa o loened d’ar c’hraou. Drezen (1977:183), meneget gant Ar Glev (1986:pg. écurie)
Log ar c'hi :
- Fido a davas, a sellas ouzh e Vestr, a hejas e lost hag a yeas e-barzh e log da gousket. Hemon (1961:24), meneget gant Ar Glev (1990:pg. niche)
- Kas ar c’hi d’e lochenn Menard ha Kadored (2001:pg. lochenn¹)
- Ar c’hi a zeredas d’ober orbidou d’e vestr pa dremene er porz. Izidor a savas e vaz ’us d’e benn, hag al loen gant eur c’hlemm a lammas en e logell. [Disin] (1934:30)

Ar ger kanig, as. kanik, -ed a vez implijet evit

houad (Favereau, 1992:pg. kanig), hag ar ster-se a denn kentoc'h d’ar yezh poblek (Menard, 2012:pg. canard),
houadig (Favereau, 1992) : Goude eizh deiz warn-ugent war wiriñ e tifliluk ar c’haniked hag hogos diouzhtu e lammont en dour. « LAB. AR VRO. p. 15 » meneget gant Ar Glev (1984:pg. caneton)

Evit loened zo ez eus ur ger evit ar par spazhet :

ejen ls. -ed, oc'hen, hag a zigemmer diouzh an tarv atav,
hoc'h ls. -ed, hag a vez implijet evit tourc'h a-wezhioù ivez, evel e Kas ar wiz d’an hoc’h (Menard ha Kadored, 2001:pg. hoc'h²) evit Kas ar wiz d’an tourc’h (Menard ha Kadored, 2001:pg. tourc'h).

Evit ar c'hezeg e vez graet gant un adanv : marc'h spazh pe marc'h troc'h, hag a vez enebet ouzh marc'h kalloc'h pe marc'h anterin.

Disheñvelik eo ar ger ti-kezeg diouzh kraou-kezeg ha marchosi a-fed ster, rak en un ti-kezeg e loj atav ar c'hezeg hag an den a ra war o zro (Ar Glev, 1986:pg. écurie).

Geriawouriezh

Roet eo bet ar reizh benel evit ar ger log en div embannadur eus ar geriadur brezhoneg bet embannet gant An Here (Lagadeg ha Menard, 1995:pg. log ; Menard ha Kadored 2001:pg. log), met splann eo o deus graet ur fazi aze.

Ne zegas ar ger-se kemmadur ebet, evel a weler er skwer-mañ en hevelep pennger : E log gwer an tour-tan emañ ar ferennoù.
Gourel eo hervez Ar Glev (1990:pg. niche), Favereau (1992:pg. log) ha Menard (2012:pg. niche).

Kinniget ez eus bet gant Le Ruyet skrivañ azen gant daou n (Boché ha Le Ruyet, 2019:81). Diglok eo e zezrann avat. Ne veneg ket hennezh distagadur tregeriek ar ger, ha displegañ a ra ned eo ket testeniekaet ar vogalenn hir e Leon. Hogen, dastumet eo bet an distagadur-se e Lanriware (Goueled-Leon) d’an nebeutañ, hag arveret eo war harzoù Treger, evel e Plouneour-Menez (Gorre-Leon). Ar gerdarzh, koulz all, a stard ez eo bastus stumm skrivet ar genyezh, pa zeu ar ger eus al latin azinus. Ned eo ket kreñv a-walc'h an abegoù, enta, evit cheñch ar stumm reizhistorel azen hag a glot gant un distagadur hag a zo bev en un tachad ledan a-walc'h eus ar brezhonegva.

Liester reizh ar ger azenez a gaver e geriadur Ernod (1904:pg. azen) ha hini Helias (1986:pg. azénéz). Dre fazi ez eo bet lakaet -où e-lec'h -ed gant Menard (2012:pg. ânesse) en e c'heriadur.

Levrlennadur

An titl « Penos kaout loened mat » (Al labourer, 1923) a zeu da vezañ « Penaoz kaout loened mut » en daolenn e fin ar gelaouenn.
N’eo ket bet kavet « LAB. AR VRO. » e roll ar berradurioù roet gant Ar Glev (1983-1994).

Un nebeud aozerien o deus un anv a zo disheñvel e stumm etrebroadel diouzh e stumm brezhonek : Yann an Du, Jean Le Dû ; Emil Ernod, Émile Ernault ; Frañsez Favereau, Francis Favereau ; Pêr-Jakez Helias Pierre-Jakez Hélias ; Reun ar Glev, René Le Gléau.

Oberennoù ha pennadoù

[Disin] : 1934. « Ar Goulenn ». Gwalarn. Renet gant Roparz Hemon. Niv. 70, p. 25-32.
Al labourer : 1923. « Penos kaout loened mat ». Feiz ha Breiz. Renet gant J.-M. Perrot. P. 457-458.
Ar Gow, Yeun : 1964. Abrobin. Al Liamm.
Boché, Albert, Le Ruyet, Jean-Claude : 2019. Des dialectes à la langue écrite. Peronnas : Skol Vreizh.
Drezen, Youenn : 1977. Itron Varia Garmez. Al Liamm.
Ernault, Émile : 1904. Dictionnaire breton du dialecte de Vannes. Gwened : Lafolye Frères.
Favereau, Francis : 1992. Geriadur ar brezhoneg a-vremañ brezhoneg-galleg galleg / brezhoneg – Dictionnaire du breton contemporain bilingue. Montroulez : Skol Vreizh.
Helias, Pêr-Jakez (rener) : 1986. Dictionnaire breton : breton-français, français-breton. Poitiers : Garnier.
Hemon, Roparz : 1961. An Tri boulomig kalon aour. Al Liamm.
Herrieu, Loeiz : 1974. Kamdro en Ankeu.
Huon, Ronan : 1966. An Irin Glas. Al Liamm.
Lagadeg, Jean-Yves ; Menard, Martial (renerien) : 1995. Geriadur brezhoneg. Sant-Tonan : An Here.
Le Dû, Jean : 2001. Nouvel atlas linguistique de la Basse-Bretagne. Sant-Tonan : Centre de recherche bretonne et celtique, Université de Bretagne occidentale, Brest. Volume 2.
Le Gléau, René : 1983-1994. Dictionnaire classique français breton. Kintin : Al Liamm.
- 1983 : Levrenn I, A - B.
- 1984 : Levrenn II, C - Debla.
- 1986 : Levrenn III, Deblo - Embeg.
- 1989 : Levrenn VI, Impunité - Marche.
- 1990 : Levrenn VII, Marche - Passant.
- 1992 : Levrenn VIII, Passe - Racontar.
Lêz, Barba : 1921. « Yar goz Chefig Forc'h ». Feiz ha Breiz. Renet gant J.-M. Perrot. P. 146-148.
Menard, Martial : 2012. Dictionnaire français-breton. Vincenza (Italia) : Palantines.
Menard, Martial ; Kadored, Iwan (renerien) : 2001. Geriadur brezhoneg. Sant-Tonan : An Here.